Brzeszcze

Gmina Brzeszcze położona jest w środkowo-zachodniej części województwa małopolskiego, w zachodniej części powiatu oświęcimskiego. Od północy i północnego wschodu graniczy z gminą Oświęcim, od wschodu z gminą Kęty, od południa z gminą Wilamowice, a od zachodu z gminą Miedźna. Gminy Wilamowice i Miedźna stanowią równocześnie granicę pomiędzy województwem małopolskim i śląskim.

Gmina Brzeszcze jest gminą górniczo-przemysłowo-rolniczą. W skład gminy wchodzi miasto Brzeszcze oraz 5 sołectw - Jawiszowice, Skidziń, Przecieszyn, Zasole i Wilczkowice.

Na terenie gminy przeważa zabudowa jednorodzinna wolnostojąca, w dużej części typu wiejskiego. W mieście Brzeszcze w niewielkim stopniu występuje zabudowa zwarta wielorodzinna. Natomiast zabudowa przemysłowa znajduje się przeważnie w otoczeniu szybów głównych Kopalni Węgla Kamiennego „Brzeszcze” i szybów penetracyjnych i wentylacyjnych.

Całkowita powierzchnia gminy (gmina wraz z miastem Brzeszcze) wynosi 46,13 km2. Obszar gminy zamieszkuje 21 649 osób. Główną rolę komunikacyjną na terenie gminy pełni droga wojewódzka nr 933 Chrzanów – Oświęcim – Brzeszcze – Pszczyna. Droga ta łączy Gminę Brzeszcze z drogą krajową nr 1 Gdańsk – Częstochowa – Pszczyna – Bielsko Biała – Cieszyn i drogą krajową nr 44 Gliwice – Tychy – Oświęcim – Kraków. Przez teren gminy przebiega również linia kolejowa, która łączy gminę z Oświęcimiem i dalej Katowicami i Krakowem oraz Czechowicami-Dziedzicami i Pszczyną, Bielskiem-Białą.

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE

Gmina zgodnie z regionalizacją fizyczno - geograficzną J. Kondrackiego (2002) położona jest w obrębie mezoregionu Dolina Górnej Wisły (512,22) i mezoregionu Pogórze Wilamowickie (512,23), należących do makroregionu - Kotlina Oświęcimska (512,2).
Obszar gminy położony jest w widłach rzek Wisły i Soły. Wisła stanowi zachodnią granicę gminy natomiast Soła wschodnią granicę. Powierzchnia Pogórza Wilamowickiego wznosi się łagodnie w kierunku południowym od poziomu 236 m n.p.m. w dolinie Wisły do około 270 m. n.p.m. w południowej części gminy. Największa różnica wysokości wynosi zaledwie 34 m.

RYS HISTORYCZNY

Brzeszcze i okoliczne wsie założono w okresie średniowiecza na prawie niemieckim. Najstarszą wsią na terenie obecnego miasta i gminy są Jawiszowice, wzmiankowane w spisach świętopietrza w 1326 r. Pozostałe wsie poświadczone zostały dopiero w XV w.
Brzeszcze na początku były wsią książęcą a później królewską. Na początku XVII w. należały do rodu Małachowskich, a po nich do Duninów. W roku 1822 stały się własnością Karola Ludwika Habsburga i pozostały w ich posiadaniu do roku 1924. Następnie Karol Stefan, w ramach rozliczeń podatkowych z rządem polskim podarował majątek w Brzeszczach między innymi Polskiej Akademii Umiejętności. W roku 1903 w Brzeszczach rozpoczęto budowę kopalni węgla, która stała się nowym źródłem utrzymania dla ludności. Stała się również bazą dla powstania i rozwoju życia społecznego, kulturalnego i działalności politycznej.
gt;Rok 1939r rozpoczął trwający blisko 6 lat okres okupacji. Teren obecnej gminy znajdował się w granicach III Rzeszy. W 1940 przystąpiono do budowy obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, natomiast w 1942r. powstał drugi podobóz na granicy Brzeszcz i Jawiszowic. Brzeszcze zostały wyzwolone przez wojska radzieckie 27 stycznia 1945r. Po roku 1945 nastąpił dynamiczny rozwój miejscowości, szczególnie w latach 60 i 70-tych.
7 lipca 1962 roku Brzeszcze uzyskały prawa miejskie, natomiast obecny kształt administracyjny miasta i gminy został ustalony w 1982 roku. W 1966 roku miasto otrzymało swój herb, którego projektodawca jest Józef Fijas.
Od 1 stycznia 1999r Gmina Brzeszcze wchodzi w skład powiatu oświęcimskiego w województwie małopolskim.

Środowisko kulturowe Gminy Brzeszcze tworzą występujące na tym terenie obiekty zabytkowe, zachowane formy budownictwa zagrodowego, przykopalniane osiedla robotnicze, kapliczki, krzyże przydrożne, pomniki, cmentarze i inne elementy małej architektury. Do rejestru Zabytków Nieruchomych PSOZ Województwa Małopolskiego zostały wpisane w Gminie Brzeszcze obiekty, takie jak Kościół pod wezwaniem św. Marcina w Jawiszowicach wraz z otoczeniem i starodrzewem oraz Łaźnia i latarnia obozowa przy ulicy Dworcowej w Jawiszowicach. Natomiast do obiektów zabytkowych objętych ewidencja PSOZ Wojewódzkiego należą między innymi: